Diyarbakırlı olmam, dahası Diyarbakır’ın günümüzde yüklenmiş olduğu misyon nedeniyle Diyarbakır’da olan veya yapılan her güzel şey beni fazlasıyla duygulandırır ve sevindirir.
Amed Tîgrîs ve Yildiz Çakar’ın birlikte hazırlamış oldukları AMED Erdnîgarî, Dîrok, Çand (Amed Coğrafya, Tarih, Kültür) kitabı elime geçtiğinde hem duygulandım ve hem de çok sevindim. Çünkü yeni yayınlanan bu eser bildiğim kadarıyla Diyarbakır hakkında yayınlanmış ilk Kürtçe ansiklopedi niteliğinde eserdir.
AMED Erdnîgarî, Dîrok, Çand üç yılı aşkın bir zamanda hazırlanmış, eserin ortaya çıkışı için titiz bir çalışma yapılmış ve yoğun bir emek harcanmıştır. Bunun tanığıyım. Hazırlık aşamasındayken Amed Tîgrîs yoldaşımla zaman zaman yaptığımız sohbetlerde ve e-posta yoluyla veya telefonla Ergani ve Çermik ile ilgili kısımların yazımında bilgilerin doğruluğunu teyit etmedeki ya da yeni bilgiler, görsel malzemeler isterkenki gayret ve titizliği örnek gösterebilirim.
Kitapta Amed’in, Diyarbakır’ın coğrafyası, tarihi ve kültürü tanıtılmakta. Baştan sona, tamamı Kürtçe hazırlanmış. Tek cilt, büyük boy, 653 sayfa ve renkli. Baskısı, kapağı ve kâğıdı Amed’e, Diyarbakır’a yakışır olmuş. Yazılanlar fotoğraf ve haritalarla hem zenginleştirilmiş hem de renklendirilmiş. Yakın bir zamanda Türkçesi de yayınlanacakmış. Dilerim en kısa zamanda Türkçesi de yayınlanır. Kitap Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanlığı’nın kültür yayınları arasından çıkmış. Girişte Çend gotin (birkaç söz) de Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı Osman Baydemir tarafından kaleme alınmıştır. Sonrasında ise Peşgotin’de (önsözde) Amed Tîgrîs ve Yildiz Çakar ortaklaşa neden bu eseri kaleme aldıkları anlatmaya çalışmışlardır.
Kitap Amed’in kısa coğrafi bilgisi ile başlıyor. Ardından başlangıçtan Cumhuriyet dönemine kadar Amed’de hüküm sürmüş medeniyetler hakkında “Kısa Tarih” başlığı altında bilgiler yer almakta. Bölüm sonunda Cumhuriyet sonrası kısaca anlatılırken Şeyh Said isyanı hakkında detaylı bilgiler verilmektedir. Amed şehir merkezi ve ilçeler ayrı ayrı bölümler halinde ele alınmıştır. Amed şehir merkezinde bulunan Sur ve burçlar, tarihi ve dini mekânlar, evliyalar ve efsaneler, demografik yapı, belediye teşkilatı, belediye başkanları, parlamenterler, giyim kuşam, folklor, çocuk oyunları, yemek çeşitleri, geçim kaynağı, basının dünü bugünü, kültür ve sanat merkezleri bölümler halinde anlatılmış. Merkez ve merkeze bağlı köylerde doğmuş şair, yazar, ses sanatçıları ve dengbejlerin kısa biyografilerine yer verilmiş. Amed şehir merkezinin bölüm sonunda merkeze bağlı köyler hakkında genel bilgilere yer verilmiştir.
Amed’e bağlı; Bismil, Çermik (Çêrmûg), Çınar (Çinar), Çüngüş (Çingûş), Ergani (Erxenî), Silvan (Farqîn), Egil (Gêl), Hazro (Hezro), Hani (Hêne), Kocaköy (Karaz), Lice (Licê), Kulp (Pasûr), Dicle (Pîran) ilçeleri ile ilgili bilgilere ayrı bölümlerde yer verilmiş. Her ilçenin kısa coğrafya ve tarihi bilgileri, geçim kaynağı, dini yerleri ve şahsiyetleri anlatılmış ve ilçenin belediye teşkilatı, belediye başkanlarının adları yazılmış, ilçeden yetişmiş yazar ve şairler ile dengbej ve ses sanatçılarının kısa biyografileri, ilçenin önemli şahsiyetleri anlatılmıştır. ilçeye bağlı köyler hakkında bilgiler ise bölüm sonunda yer almıştır.
AMED Erdnîgarî, Dîrok, Çand’in resmi ideolojinin dışına çıkılarak Kürtçe yazılmış en kapsamlı çalışma olması büyük önem arz etmektedir. Amed (Diyarbakır) ve ilçeleri hakkında Kürtçe hazırlanmış ilk eser olma özelliği taşıyor oluşu ise kitaba farklı bir değer katıyor. Eserde özellikle merkez ve ilçelere bağlı köylerin ve yerleşim yerlerinin Kürtçe ve Türkçe adları ve kısmi bilgilerin verilmesi yeni araştırmacıların işini kolaylaştırmaktadır. Ayrıca Amed merkez ve köylerden yetişen yazar, şair ses sanatçıları ve dengbejlerin biyografilerinin yer alması da araştırmacılara kaynaklık edecektir.
Böylesine güzel bu eseri bizlere hazırlayan Amed Tîgrîs ve Yildiz Çakar’ı ve ilk olma özelliği taşıyan bu eseri yayınlayan Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanlığını yürekten kutluyorum. Sizler bu çalışmayla tarih yeniden geri gelip bizi geleceğe taşıyacağına, Diyarbakır’ın biraz daha Amed oluşuna, kendi kimliğine ve özüne dönüşüne güzel bir katkı sundunuz. Sağ olun.
Açıklama: Kitabı incelerken Kürtçemin yeterli gelmediği yerlerde Sedat Eroğlu’ndan yardım aldım. Arkadaşıma teşekkür borçluyum.
http://www.uzulmez.info/muslum
e-posta: muslimce@yahoo.co.uk
