Ergani Osmanlı devrinde uzun zaman sancak beyliği yapan Ergani ilçesi 20 Nisan 1924 tarih ve 491. Sayılı kanunla sancak beyliği sona ermiş Diyarbakır iline bağlı ilçe statüsünü almıştır. 19. YY ortalarında Ergani sancağının merkezi bakır maden işletilmesi dolayısıyla önem kazanan maden kasabasına taşındı. 19. YY' da bir mutasarrıf 3 kaymakam ve 11 müdür tarafından yönetildi. Ergani halkı Hititlerin yani hadlilerin soyundandır. Hadlilerinde Kamuk kolu burada egemenlik kurmuştur. Birinci ve ikinci Asur krallığı devrinde Asur devletine bağlı kendi başına buyruk bir şehir olarak kalmıştır. Ergani kalesi daha önce Hıristiyanların idaresindeymiş kale üç mahalleden ibaretmiş ense mahalle kale mahalle ve öte mahalle. Kalenin dışı birçok kez Bizanslıların eline geçmiş. 1122 yılında Diyarbakır Beyliğine Ergani (Zülkarneyn) civarında bakır madeni bulundu ve çalıştırıldı. O dönemde odunla çalıştırılıyordu. Odun bitince bir ara fabrika durdu. 

Osmanlı Devrinde Ergani:

Osmanlılar devrinde uzun zaman sancak beyliği il merkezi idi. 1846 tarihinde bakır madenlerinin yeniden kömürle çalıştırılması oldu. Bunun üzerine sancak beyliği madene nakledildi. Bu tarihten sonra 15.000 civarında nüfuslu bir nahiye haline getirildi. Birinci ve ikinci Ermeni hadiseleri dolasıyla Hıristiyan nüfusu sıfıra düştü. Halen Ergani kazasında hiç Hıristiyan yoktur. Kurt ismail Paşa'nın Diyarbakır valiliği zamanında Diyarbakır Elazığ şosesinin dağın eteğinden geçmesi sebebiyle nahiye dağın tepesinden yani Ergani Osmaniye Kalesi Zülküf Peygamber Makam dağından atalarımız şimdiki bulunduğu yere yeni Ergani'ye nakledildi. Cumhuriyete kadar buraya Osmaniye nahiyesi ve kasabası denirdi. Halen yapraklı nüfus cüzdanımda öyle yazıyor.  Cumhuriyet devrinde Ergani yeni idari taksimatta burası Ergani ilçesi adıyla Diyarbakır iline bağlandı. Ergani kalesinin dışında halkın nüfusunun çoğu yukarı şehir ve aşağı şehir mahallesinde yaşardı. Oralardan asıl Ergani şimdiki yerine göç etti. 1920 - 24'de kadar göç tamamlandı ama halkın birçoğu köylere dağıldı bir kısmı da yeni Ergani'ye göç etti. Dolayısıyla eski Osmaniye kasabası harap oldu. Tarihimizin hepsi yıkıldı sadece iki tane su sarnıcı kalmış oda yıkılmaya terk edilmiş ve şimdiki Ergani kuruldu ama şimdiye baktığımızda köylülerin birçoğu çiftini çubuğunu bırakıp tekrar Ergani'ye yerleşti. Bazılarının hem köyde hem Ergani'de evi var. Ergani Osmaniye'nin birçok defalar Bizanslıların eline geçmesi yazılı kaynaklarda mevcuttur. Ergani'de yaşayan Hıristiyan nüfusunun çokluğu ve bunların kaleye buyruğu sebebiyle kale ve bölgenin birçok defalar kolayca yabancı devletlerin eline geçmesine sebep olmuştur. islamiyet yıllarında Halife Osman zamanında Ergani Osmaniye ve civarı batıdan saldıran Rumların eline geçmiş olup insanlarımızın birçoğu öldürülmüşlerdir ama Müslümanlar bir yeri fethettikleri zaman oraları mamur ve insanlarını mesut etmişlerdir. 

istifade edilen kaynaklar:

1- Şevket Baysanoğlu'nun bütün cepheleriyle Diyarbekir adlı eserinden

2- islam ansiklopedileri D.E. Fasikülleri

3- Kara Amit (Diyarbekir tarihi)

4- Diyarbekir tarihi (Basri Kaynar'ın)

5- Hayat ansiklopedileri D.E. Fasikülleri

6- Ergani Yaşar Hekimoğlu, Enver Atılgan istanbul 1967